DÖNGÜSEL EKONOMİ VE YEŞİL MUTABAKAT ÇERÇEVESİNDE AB PLASTİK VERGİLERİ

Haziran 2021 itibariyle CO2 emisyonlarını sınırlamak için Paris Anlaşması'na imza atan 195 ülke bulunmasına rağmen her ülke belirli parametreler dahilinde kendi hedeflerini belirliyor. Özellikle AB, karbon emisyonlarını diğerlerinden daha hızlı kesmeyi taahhüt ediyor ve bu hedef emisyonların 2030 yılına kadar 1990 seviyelerine kıyasla yüzde 55 oranında azaltılmasını içeriyor. Bu taahhüde ulaşmak için AB ciddi reformlara imza atıyor. Bunlardan biri de kapsamlı bir vergi ve vergi dışı önlemler paketi olan AB Yeşil Mutabakat. AB tarafından değerlendirilen plastik vergisi de Yeşil Mutabakat’ın bir parçası olarak önerilen birkaç vergi reformundan biri olarak karşımıza çıkıyor. Diğer önlemler; Enerji Vergilendirme Direktifi-ETD, Sınırda Karbon Ayarlama Mekanizması-CBAM, Emisyon Ticaret Sistemleri-ETS olmakla birlikte biz bu yazıda plastik vergilerini işleyeceğiz. Ancak önce Avrupa Plastik Katkısını açıklamalıyız.

Avrupa plastik katkısı

Avrupa Birliği, Covid 19 pandemisi nedeniyle yaptığı harcamaları sübvanse edebilmek için oluşturduğu paketin bir parçası olarak "plastik katkısı" uygulamasını başlattı. Tüm Üye Devletler tarafından kabul edilen bu “plastik katkısı”, 2021–2027 AB bütçesinin öz kaynağını oluşturuyor ve her bir Üye Devletin AB'ye ürettikleri geri dönüştürülmemiş plastik ambalaj atığı miktarına dayalı katkısını içeriyor. 1 Ocak 2021'den itibaren geri dönüştürülmemiş her 1 ton plastik ambalaj atığı için 800 Euro katkı payı hesaplanıyor. İlk tahminlere göre bu plastik katkısının AB'ye her yıl 6 ila 8 milyar Euro arasında bir ek gelir sağlayabileceğini gösteriyor. 2018 yılı geri dönüştürülmemiş plastik ambalaj atıkları miktarına göre hesaplama yapacak olursak; Almanya ve Fransa 1,3 milyar Euro, İtalya 845 milyon Euro ve İspanya 500 milyon Euro katkı ödemesi gerekiyor.

Peki Üye Devletler gerekli finansmanı sağlamak için ne yapabilirler? Ya vergiyi toplamak için ulusal bir sistem kurup kurmadıklarına bakılmaksızın, katkı payını kendi bütçelerinden ödeyecekler (Ör. Avusturya ve Belçika). Ya da plastik vergisini belirli mükellefler üzerinden vergi yoluyla tahsil etmek için ulusal bir sistem kuracaklar (Ör. İspanya, İtalya ve Birleşik Krallık). 

BİRLEŞİK KRALLIK PLASTİK VERGİ SİSTEMİ

Birleşik Krallık her ne kadar AB üyesi olmasa da plastik vergileri konusunda bir sistem kurup, işleten ilk ülke. 1 Nisan 2022'den itibaren Birleşik Krallık sınırları içerisinde 10 ton veya daha fazla plastik ambalaj üreten veya buraya ithal eden firmaların vergi sistemine kaydolması, plastik ambalaj verilerini bildirmesi ve vergiyi üç ayda bir ödemesi gerekiyor. Sistemin yaklaşık 20.000 ambalaj üreticisini ve ithalatçısını etkilediği tahmin ediliyor.  Hükümet, Plastik Ambalaj Vergisi (PPT) sistemi ile geri dönüştürülmüş malzeme piyasasının canlanacağını ve ambalaj tasarımlarında geri dönüştürülmüş içeriğe önem verilmesinin teşvik edileceğini düşünüyor. (Birleşik Krallıkta her yıl 2 milyon tonun üzerinde plastik ambalaj kullanılıyor ve bunun büyük çoğunluğu orijinal hammaddeden üretiliyor. Plastik ambalajlar; kullanılan plastiğin %44'ünü, plastik atıkların ise %67'sini oluşturuyor.)

Birleşik Krallık plastik vergi sisteminde dikkate alınması gereken 3 nokta var;

1. Hangi ambalajlar vergi kapsamında?

Bir plastik ambalajın vergilendirme sistemine dahil olması için %30'dan daha az geri dönüştürülmüş plastik içermesi gerekiyor. Başka bir değişle %30’dan daha fazla geri dönüştürülmüş malzeme içeren ambalajlar vergiden muaf tutuluyor.  

2. Yürürlük tarihi ve ücretlendirme nasıl olacak?

1 Nisan 2022'de yürürlüğe giren vergi ton başına 200 sterlin olarak ücretlendiriliyor.

3. Vergi sorumluluğu hangi işletmelerin?

Plastik ambalaj veya bileşende 'son önemli değişikliği' yapan işletme vergiden sorumlu tutuluyor. Son önemli değişiklik; ambalaj bileşeninin şekil, yapı, kalınlık ve ağırlık özelliklerinden birini değiştiren, ambalaj ürünlerle doldurulmadan önceki ambalaj bileşeninin yapısında önemli bir değişiklik yapan son üretim sürecidir. Buna ekstrüzyon, kalıplama, katmanlama ve laminasyon, biçimlendirme ve baskı dahil ediliyor.

Firmalar Ne Yapacak?

Öncelikle hangi ambalajın vergiye tabi olduğunu öğrenmek için gerekli kontrollerin yapılması gerekiyor. 

• Her bir bitmiş ambalaj bileşeni için Plastik Ambalaj Vergisi alınmaktadır.

• Plastik tanımı; katkı maddeleri, kalsit, boya vb. de eklenebilen polimer bazlı malzeme olarak yapılmıştır.  Selüloz bazlı polimerler kimyasal olarak modifiye edilmiş ise vergiye tabi, kimyasal olarak modifiye edilmemiş ise vergiye tabi değildir. Biyolojik olarak parçalanabilir, kompostlanabilir ya da okso-bozunur plastiklerden üretilmiş ambalajlar da vergiye tabidir. 

• Birden fazla malzemeden yapılmış bir ambalaj için ağırlıkça diğer maddelerden daha fazla plastik içeriyorsa vergi açısından plastik ambalaj olarak sınıflandırılmaktadır.

• %30 veya daha fazla geri dönüştürülmüş plastik (tüketici öncesi veya sonrası farketmez) içeren plastik ambalaj bileşenleri vergiden muaftır. Ancak yine de 12 aylık süre içinde üretilen veya ithal edilen ambalajlar için kayıt tutulması gereklidir. Bir plastik ambalaj içerisinde geri dönüştürülmüş içerik olduğu kanıtlanmazsa ürün orijinal hammaddeden üretilmiş kabul edilir. Bu muafiyetten yararlanmak için aşağıdaki kayıtlara sahip olmanız gerekir:

i. Geri dönüştürülmüş plastik yüzdesinin nasıl hesapladığının gösterilmesi

ii. Geri dönüştürülmüş plastiğin kullanıldığına dair yeterli destekleyici kanıtın sağlanması

iii. Bileşenlerin tamamlandığı veya ithal edildiği tarihlerin gösterilmesi

iv. Ürün hatları veya üretim dahil olmak üzere yüzdenin hangi plastik ambalaj bileşeniyle ilgili olduğunun gösterilmesi

v. Geri dönüştürülmüş plastiğin kaynağının doğrulanması

Plastik ambalajlarda geri dönüştürülmüş içeriğin kanıtı olarak kullanılabilecek öğeler ürün spesifikasyonları, sözleşmeler, denetimler, üretim sertifikaları, akreditasyonlar ve uluslararası standartlar olabilir.

• Ambalaj birkaç ambalaj bileşeninden oluşuyorsa, her bir bileşen için Plastik Ambalaj Vergisinin hesaba katılması gerekir.

Plastik ambalaj bileşeni değerlendirme örnekleri

• Plastik Ambalaj Vergisi plastik ambalaj süreci bittiğinde veya bitmiş plastik ambalaj ithal edildiğinde (gümrük işlemlerinden geçtikten sonra) alınır. Halihazırda bir ambalajlı ürün ithal edildiğinde de söz konusu ürünün ambalajları için vergi alınır. 

• Plastik Ambalaj Vergisine sorumlu olunan tarihten itibaren 30 gün içinde sisteme kayıt olunması ve tüm verginin ödenmesi gerekir, aksi halde cezai durum ile karşılaşılmaktadır.  Yılda 10 ton limitini sağlamayıp vergiden muaf olunsa dahi ilgili kayıtlar tutulmalıdır. 

İTALYA PLASTİK VERGİ SİSTEMİ

İtalya'nın plastik vergisi, AB plastik stratejisine uygun olarak, tek kullanımlık plastik ürünlerin (manufatti con singolo impiego-MACSI) tasarım ve üretiminin yeniden kullanım, onarım ve geri dönüşüm ihtiyaçlarını tam olarak karşıladığı döngüsel bir ekonomi kurmayı ve üretim ve tüketimi azaltmayı amaçlıyor. 

2022 İtalyan Bütçe Yasası, İtalya'da Plastik vergisinin yürürlüğe girmesini 1 Ocak 2023'e erteledi. Söz konusu vergi sistemi İtalya’da üretilen, AB ülkelerinde üretilen ve İtalya’ya satılan ya da AB dışı ülkelerden ithal edilen tüm MACSI için geçerli olmakla birlikte; MACSI üretiminde kullanılan, kısmen de olsa plastik malzemelerin kullanımıyla yapılan yarı mamul ürünler (preformlar dahil) ve MACSI'nin ambalajlanmasına, pazarlanmasına veya sunulmasına izin veren malzemeler de sisteme dahil edilmiştir.

Plastik vergisinden muaf tutulan ürünler ise; EN 13432:2002 ile uyumlu olarak kompostlanabilir MACSI; Tıbbi Cihazlar Komisyonu tarafından sınıflandırılan tıbbi cihazları içermek ve korumak için kullanılanlar, geri dönüştürülmüş plastik malzemeden üretilenler olarak belirtilmiştir. 

Plastik Vergisini Kimler Ödeyecek?

İtalya'da üretilen MACSI için, imalatçı veya işi için MACSI imalatını talep eden müşteri, diğer AB ülkelerinde üretilen ve İtalya’ya satılan MACSI için; B2B satışlarda MACSI'yi satın alan kişi/firma, B2C satışlarda piyasaya süren, üçüncü ülkelerden gelen MACSI için ise ithalatçı plastik vergisinden sorumludur.

Vergi Tutarı

Plastik vergisi, sistem kapsamındaki her 1 ton MACSI için 450 Euro’dur. AB üyesi olmayan ülkelerden gelen MACSI için vergi, doğrudan ithalat sırasında tahakkuk ettirilir ve tahsil edilir. Ödenmesi gereken plastik vergisi tutarının 25 Euro'yu aşmadığı durumlarda, plastik vergi beyannamesi sunulmaz ve ilgili ödeme yapılmaz. Plastik vergisinin ödenmemesi, ödenmeyen verginin iki ila beş katı arasında değişen ve en az 250 Euro tutarında bir cezaya tabidir. Geç ödeme durumunda, ödenmesi gereken verginin %25'ine eşit ve en az 150 Euro olmak üzere idari para cezası uygulanacaktır. İlgili üç aylık iadelerin geç teslim edilmesi, 250 Euro ile 2.500 Euro arasında değişen bir cezaya tabidir.

Plastik vergisinin uygulaması, 2019 yılında yürürlüğe girmesinden bu yana ertelenmiştir. Plastik vergisi birkaç kez ertelenmiş olsa da özellikle hem Birleşik Krallık hem de İspanya’da benzer vergilerin onaylanması sebebiyle 1 Ocak 2023'ten itibaren yürürlüğe girecektir. 

İSPANYA PLASTİK VERGİ SİSTEMİ

Döngüsel ekonomi çerçevesinde İspanya hükümeti 8 Nisan 2022 tarihinde 7/2022 sayılı Kanunu (“LRSC”) yayınlandı. Bu kanun ile belirli plastik ürünlerin çevre üzerindeki etkisinin azaltılmasına ilişkin 2018/851/EU Yönergesi (Atık Çerçeve Yönergesi) ve 2019/904 Yönergesi (SUP Yönergesi)’ne bağlı olarak alınabilecek önlemler İspanya iç hukukuna aktarıldı. 

Bu direktiflerin hiçbiri Üye Devletleri atık veya plastik ambalaj vergilerini mevzuatlarına dahil etmeye zorlamamakla birlikte, İspanya hükümeti iki yeni vergi sistemi oluşturfu; yeniden kullanılamayan plastik ambalajlar üzerindeki tüketim vergisi (IEPNR) ve atıkların düzenli depolama alanlarına gömülmesi ve atıkların yakılması vergisi (IEDVIR).

Yeni kurulan bu sisteme göre; 1 Ocak 2023'ten itibaren yürürlüğe girecek şekilde, yeniden kullanılamayan ve geri dönüştürülmemiş plastik ambalajlar için ton başına 450 Euro vergi oranı öngörülüyor. Bu sayede hükümetin yılda yaklaşık 724 milyon Euro gelir toplayacağı tahmin ediliyor. 

İspanya’daki sistem de İtalya'da onaylanan ve 1 Ocak 2023'te yürürlüğe girmesi beklenen yeni plastik ambalaj vergisine benzer şekilde yapılandırıldı. Ancak, Birleşik Krallık'ta 1 Nisan 2022'den beri yürürlükte olan plastik ambalaj vergisine kıyasla daha büyük farklılıklar içeriyor. İspanya plastik vergisine tabi vergi mükelleflerinin, en geç 30 Ocak 2023 tarihine kadar plastik vergisi için özel sicile kayıt yaptırmaları gerekiyor.

Çoğu endüstriyel ve tüketici ürünleri üreten firmaları etkileyecek olan yeni vergi sistemi, İspanya pazarında tek kullanımlık plastik ambalajların üretimi, ithalatı ve topluluk içi satın alınmasında uygulanacak olup aşağıdaki ürünleri kapsayacak;

• Boş veya dolu olmasına bakılmaksızın plastik içeren tek kullanımlık ambalaj.

• Tek kullanımlık ambalajların imalatına yönelik yarı bitmiş plastik ürünler (ör. preformlar ve termoplastikler).

• Tek kullanımlık ambalajları ambalajlamaya, pazarlamaya ve sunmaya yönelik plastik birincil, ikincil ve üçüncül ambalajlar.

 Uygulama ve Muafiyetler

Üretim için vergi noktası, ürünlerin İspanya içinde ilk satışına kadar ertelenecek, ithalatlar ve AB içi satın almalar için belirli kurallar geçerli olacaktır. Yabancı üreticilerin de bir Yetkili Temsilci (AR) aracılığıyla beyanda bulunmaları zorunlu tutulacaktır.

Birden fazla malzeme içeren ürünler, yalnızca geri dönüştürülmemiş plastik içeriğinin ağırlığına göre vergilendirilecektir, yani malzemenin tamamen plastikten üretilmesine gerek yoktur. 

Birleşik Krallık’taki uygulamanın aksine ürünün vergilendirilebilir olması için bir geri dönüştürülebilir içerik eşiği yoktur. Yani tüm plastik tek kullanımlık ambalajlar vergilendirilecek, ancak mekanik veya kimyasal geri dönüşüm süreçleriyle elde edilen geri dönüştürülmüş malzeme içermesi durumunda içerdiği miktar kadar muafiyet uygulanacaktır. Kanıt için mükellefler, akredite bir kuruluş tarafından verilen ve ürünün miktarını ve geri dönüştürülen ürünün niteliğini gösteren bir sertifika sunabilirler. 

Vergi oranının ton başına 450 Euro olacağını, geri dönüştürülmüş içerik kullanılması durumunda vergien düşüleceğini söyledik, bir örnek ile açıklayacak olursak; içeriğinde %50 oranında kimyasal ya da mekanik geri dönüşümle elde edilen malzeme bulunan bir ürün ton başına sadece 225 Euro’luk bir vergi yüküyle karşı karşıya kalacaktır. Bu doğrultuda %100 geri dönüştürülmüş plastikten üretilen ambalajlar vergiden muaftır. 

Bunun dışında ilaç, tıbbi cihaz, özel tıbbi amaçlı gıdaların muhafazası, korunması, taşınması, dağıtımı ve sunumu için kullanılan ambalajlar, sıhhi tehlikeli atık ambalajları, hastane kullanımı için bebek maması ambalajları, tarımda kullanılan plastik rulolar vb. ile ihracata yönelik ürünler vergiden muaf tutulacak, kullanıma uygun olmayan veya imha edilen ürünler için de yine vergi alınmayacaktır. Ayrıca üretim, topluluk içi satın alım ya da ithalat ayda 5 kg’ı geçmiyorsa yine muafiyet uygulanacaktır.

Vergiye tabi plastik ambalaj ürünleri üreticileri ve topluluk içinden alım yapanlar için periyodik olarak plastik vergi beyannamesi doldurması zorunlu olacak, yükümlülük, katma değer vergisi beyan sıklığına bağlı olarak aylık veya üç aylık olacaktır.  Plastik ambalaj vergisi amaçlı ithalatlar, gümrük ithalat beyannameleri ile beyan edilmelidir. Gümrük beyannamesinde geri dönüştürülmemiş plastiğin ağırlığının belirtilmesi zorunluluğu vardır. İthalatçının ayrıca düşük hacimli muafiyet eşiğinin (ayda 5 kg vergiye tabi ürün) geçerli olup olmadığını da açıklaması gerekecektir. Verginin ödenmemesi durumunda, ödenmemiş miktarın %50 ila %150'sine kadar ceza uygulanabilecektir.

Yazımın başında belirttiğim gibi AB, 1 Ocak 2021 itibarıyla Üye Devletlerde üretilen geri dönüştürülmemiş plastik ambalaj atıklarına dayalı bir katkıyı onayladı. 2021/2027 AB bütçesi için bu yeni öz kaynak, her Üye Devlette üretilen geri dönüştürülmemiş plastik ambalaj atığın kilogramı başına 0,80 Euro'luk bir katkıyı öngörüyor. 

AB hesaplamalarına göre bu yeni öz kaynak topluluğa yıllık 7 milyar Euro ek bir gelir sağlayacak (ör. İspanya'nın katkısı 400 ila 650 milyon Euro arasında olacak). Bu nedenle, geri dönüştürülmemiş plastik ambalaj atıklarını vergilendiren Avrupa plastik katkı payını azaltmak için, Üye Devletler atıkların kaliteli bir biçimde geri dönüştürülebilmesi için ayrı toplamayı teşvik edecek ve geri dönüşümü kolaylaştıracak önlemler alacak. Ancak bir de madalyonun diğer yüzü var. İspanya gibi ülkelerin geri dönüşüm oranları AB rakamlarının yanından bile geçmiyor, AB’nin döngüsel ekonomi hedeflerine uygun olarak belirlediği taahhütleri yerine getirmeleri de çok zor görünüyor, böyle bir dönemde, yürürlüğe koyacakları plastik vergisi ile İspanya çevresel taahhütlerine uyumu kolaylaştırmayı hedefliyor. 

Nihayetinde özetlersek geri dönüştürülmüş malzemeden üretilen ürünlerin vergiden muafiyet kazanması bu ülkelere ürün ihraç edecek firmalar için geri dönüştürülmüş hammaddeye ulaşma zorunluluğu ve muafiyetten yararlanmak için kullandıkları geri dönüştürülmüş içeriği belgeleme yükümlülüğü doğuracaktır. Ambalaj üreticisi firmalar kadar, ürünlerinde ambalaj kullanan firmalar ve tedarikçiler de bu muafiyetten yararlanmanın yolunu arayacaklar. 

Ülkemiz plastik sektörü Dünyada 6. Avrupa’da ise 2. Büyük üretici ve en önemli ihraç pazarlarımızı Avrupa oluşturuyor. Bu nedenle plastik sektörümüzün ihracatının önündeki engellerin kalkması için önümüzdeki dönemde Türkiye Geri Dönüşüm Sektörümüze hem büyük bir iş düşüyor hem de yeni fırsatlar doğuyor. Bu doğrultuda Geri dönüşüm sektörümüz kaliteli ürün üretme noktasında yeni yatırımlar yapmalı, teknolojileri yakından takip etmeliler. 

Kanun koyucularımız da plastiklerin ayrı toplanması noktasında altyapıyı güçlendirmeli ve özellikle tüketici sonrası plastik atıkların kaliteli biçimde geri dönüşüme kazandırılması için çalışmalar yapmalıdır. Döngüsel ekonomi ve Yeşil Mutabakat çerçevesinde plastik vergisi ve benzeri geri dönüştürülmüş malzeme kullanımını zorunlu tutan/tutacak uygulamalar sektörümüz için bir fırsat olmakla beraber ülkemiz geri dönüşüm sektörü için bir kırılma noktası oluşturacaktır. Aman aman bu treni kaçırmayalım..!